Etenders.ge 25.10.2020
იცოდით, რომ ზუსტად 10 წლის წინ გამოცხადდა საქართველოს ისტორიაში პირველი ელექტრონული ტენდერი? ეს იყო სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს მიერ, მის მიერვე ახლად შექმნილ სისტმაში, გამოცხადებული SPA100000001 ტენდერი ქაღალდის ტენდერებთან დაკავშირებული 2 მილიონი დოკუმენტის დასკანირების და დოკუმენტების საძიებო სისტემის აწყობის მომსახურების შესყიდვაზე. სხვათა შორის, წინამდებარე სტატიაზე თანდართულ სურათზე (რომელიც ჩვენს მიერ 2010 წელს იქნა გადაღებული) სწორედ ზემოთ აღნიშნული დუკუმენტებია ასახული.
ცხადია თვით შესყიდვის ობიექტიც უწყობდა სახელმწიფო/საჯარო შესყიდვების პროცესების გამჭვირვალობას ხელს, მაგრამ უმნიშვნელოვანესი იყო ის, რომ ზემოაღნიშნული ტენდერის გამოცხადებიდან სულ მალევე, კერძოდ, 2010 წლის 1 დეკემბრიდან ელექტრონული პლატფორმის გამოყენება და, შესაბამისად, გამჭვირვალე პროცესები კანონით სავალდებულო გახდა ყოველი სახელმწიფო შემსყიდველი ორგანიზაციისათვის.
სახელმწიფო/საჯარო შესყიდვების შემთხვევაში, გამჭვირვალობის პრინციპის ლოგიკა მარტივია და ალბათ აქსიომატურიც - ზოგადად, ფულის მეპატრონეს და ამ შემთხვევაში გადასახდის გადამხდელს, უნდა შეეძლოს, ადევნოს თვალყური მისი სახსრებით განხორციელებულ შესყიდვებს. შესაბამისად, გამჭვირვალე ელექტრონული პლატფორმა სახელმწიფო/საჯარო შესყიდვების მთლიანი სისტემის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია. ზოგადად, საჯარო/სახელმწიფო სისტემის გამართული ფუნქციონირებისათვის, ასევე უმნიშვნელოვანესია კარგი კანონმდებლობა და უფლებების დაცვის დამოუკიდებელი და სწრაფი მექანიზმი რათა გადასახადის გადამხდელმა შეძლოს საკუთარი უფლებების დაცვა შემსყიდველი ორგანიზაციის მხრიდან კანონშეუსაბამო ქმედების შემთხვევაში (მაგ. არანეირალური სპეციფიკაციები ან არასწორი დისკვალიფიკაცია). რაც შეეხება ამ ორ უკანასკნელს, უნდა აღინიშნოს, რომ დღეს საქართველოში პროცესები მიმდინარეობს, რომლებიც სახელმწიფო/საჯარო შესყიდვების მარეგულირებელი საკანონმდებლო ბაზის ევროკავშირის კანონმდებლობასთან მიახლოებას ისახავს მიზნად. უფლებების დაცვის მექანიზმიც (დავების განხილვის საბჭო), ასოცირების ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულებებიდან გამომდინარე, გარკვეული ცვლილებებით უნდა ამოქმედდეს მომავალი წლიდან კონკურენციის სააგენტოში.
საბოლოო ჯამში, 2010 წელს თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებით, სახელმწიფო შესყიდვების პროცესების გამჭვირვალობას გაუკეთდა აბსოლუტურად განსხვავებული ინტერპრეტაცია. 10 წელი გავიდა მას მერე, როდესაც ჩაითვალა, რომ გამჭვირვალობა აღარ ნიშნავს, მაგალითად, იმას, რომ სატენდერო განცხადება უნდა იყოს გამოქვეყნებული რეგიონალური მნიშვნელობის გაზეთში, სატენდერო დოკუმეტაცია შემსყიდველ ორგანიზაციასთან ქაღალდების სახით ხელმისაწვდომი (რამდენადაც გვახსოვს 200 ლარიც ღირდა), სატენდერო წინადადებები კონვერტებით (ხან ყუთებით) ჩაბარებული, ხოლო კონტრაქტორის შერჩევის ამსახველი დოკუმენტაცია (სატენდერო წინადადებები და ოქმები) მაკულატურის სახით სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოში არქივირებული.
ცხადია, ვითარდება ტექნოლოგიებიც და გადასახადის გადამხდელის წარმოდგენებიც გამჭვირვალობის ინტერპრეტირების შესახებ. შესაბამისად, შეიძლება ითქვას, რომ დღევანდელი გაგებით გამჭვირვალობა აღარც იმას ნიშნავს, რაც ითვლებოდა გამჭვირვალედ 10 წლის წინ, სახელმწიფო შესყიდვების ერთიანი ელექტრონული სისტემის გაშვებისას. ალბათ აუმრავი იდეა იარსებებს იმისათვის, რათა მოხდეს ელექტრონული სისტემების სრული პოტენციალის ათვისება და გამჭვირვალობის უფრო ფართოდ ინტერპრეტირება. დახვეწილი შეტყობინებები გამოცხადებული ტენდერების შესახებ, მიმდინარე პროექტების შესაბამისი ტენდერების ძიება (მაგ. ამა თუ იმ ქუჩაზე მიმდინარე სამშენებლო სამუშაოების შესაბამისი ტენდერის ან გამარტივებული შესყიდვის ძიება), ძირითად ინდიკატორებზე დაყრდნობით შემსყიდველი ორგანიზაციების რეიტინგის/რანჟირების გენერირება განეკუთვნება იმის მაგალითებს თუ სად მდგომარეობს გამჭვირვალობის გაუმჯობესების პოტენციალი. მსოფლიოს ამა თუ იმ ქვეყანაში (მაგ. კანადა, მოლდოვა, უკრაინა და სხვა) აქტიურად მიმდინარეობს მუშაობა იმისათვის, რომ მაქსიმალურად მეტი ინფორმაცია იყოს ხელმისაწვდომი ეგრეთწოდებულ მანქანით წაკითხვად ფორმატში (machine readable format) და ასევე ხელმისაწვდომი იყოს როგორც შესყიდვების პროცესების ამსახველი აგრეგირებული მონაცემები, ასევე მათი ვიზუალიზაციის ტულები/მოდულები. შედეგად, ხორციელდება ლაივ რეჟიმში სხვადასხვა სტატისტიკურ რეპორტების და ანგარიშების, ძირითად მაჩვენებლების (key performance indicators), შედარებების და red flag ინდიკატორების ასახვა. აღსანიშნავია OCDS სტანდარტი (open contracting data standard), რომელიც თანდაპირველი ინიციატივით სწორედ სახელმწიფო/საჯარო შესყიდვებს უკავშირდება. ზუსტად აგრეგირებულ მონაცემებზე წვდომას უკავშირდება საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველოს (Transparency International Georgia) მოკლე ანგარიში საქართველოში სახელმწიფო შესყიდვების მონაცემთა ბაზაზე ხელმისაწვდომობის შესახებ. რა თქმა უნდა, „გამჭვირვალობა“ ფართო ცნებაა და აუცილებლად იარსებებს სხვა იდეებიც თუ რეკომენდაციები გამჭვირვალობის დონის ამაღლებისათვის. შეიძლება ითქვას კიდეც, რომ გამჭვირვალობის ახლებურად ინტერპრეტაცია უწყვეტი პროცესია რაც აუცილებელს ხდის ვსდიოთ კვალდაკვალ ამა თუ იმ ტექნოლოგიის განვითარებას.
რა ხდება დღესდღეობით კომერციულ შესყიდვებში? ცხადია, გამჭვირვალობის დონე განსხვავდება სახელმწიფო სისტემისაგან, ვინაიდან ლოგიკა შემდეგია: ფულის მეპატრონეს და ამ შემთხვევაში დამფუძნებელს/აქციონერს, უნდა შეეძლოს, ადევნოს თვალყური მისი სახსრებით განხორციელებულ შესყიდვებს. შესაბამისად, ჩვენი პლატფორმა Etenders.ge-ს ტრანსპარენტულობის დონე სწორედ ზემოაღნიშნულ ლოგიკას ეფუძნება. თუმცა, ამავდროულად, პლატფორმის არაერთი რეკომენდაციაა მიზანმიმართული იმისკენ რომ შემსყიდველი ორგანიზაცია სამართლიანდ მოექცეს პოტენციურ მიმწოდებლებს (მაგ. პრეტენდენტებზე ტენდერის შედეგების გაზიარება). ხოლო რაც შეეხება აგრეგირებულ მონაცემებს, Etenders.ge-ზე თითქმის ნახევარი წელია დავნერგეთ ტული რომელსაც „შესყიდვების ანალიტიკა“ ეწოდება. დღესდღეობით მას უკვე 13 სტატისტიკური რეპორტის გენერირება შეუძლია. ელექტრონული ტენდერების სტატუსები, პრეტენდენტების საშუალო რაოდენობა, განცხადებების უნიკალური ნახვების საშუალო რაოდენობა, ამ მაჩვენებლების განვითერება დროში განეკუთვნება ხელმისაწვდომი რეპორტების მაგალითებს. ცხადია, ანალიზის წარმოება შესაძლებელია სექტორების და ტენდერის ტიპების შესაბამისად, Etenders.ge-ს გაშვების დღიდან (2015 წელი) ნებისმიერი პერიოდულობით. შედეგად, Etenders.ge-ს მომხმარებელ შემსყიდველ კომპანიას, მარტივად, ღილაკზე თითის დაჭერით, შეუძლია იხილოს მისი ორგანიზაციის შესყიდვების ძირითადი, რეალურ დროში გენერირებული ინდიკატორები და შეადაროს საკუთარი მახასიათებლები პლატფორმის საშუალო მაჩვენებლებს.
